Biological interactions (available in greek only)
Βιοτικές αλληλεπιδράσεις
Εισαγωγή
Στον φυσικό κόσμο κανένας οργανισμός δεν ζει σε πλήρη απομόνωση. Έτσι, κάθε οργανισμός πρέπει να αλληλεπιδρά με το περιβάλλον του και με άλλους οργανισμούς. Η αλληλεπίδραση ενός οργανισμού με το περιβάλλον του είναι καθοριστικής σημασίας για την επιβίωσή του αλλά και για τη λειτουργία του οικοσυστήματος ως ολότητα. Αντιστοίχως, ένας οργανισμός αλληλεπιδρά με τους γειτονικούς του.
Ένα φυσικό οικοσύστημα, διαθέτει πεπερασμένο αριθμό πόρων. Ώστε όλοι οι οργανισμοί του οικοσυστήματος καλούνται να αρκεστούν σε αυτούς για την ικανοποίηση των αναγκών τους. Στην προσπάθειά τους να καταλάβουν τους περιοριστικούς πόρους, αναπτύσσουν προσαρμογές ικανές να τους παρέχουν πλεονεκτήματα έναντι των άλλων ατόμων.
Κατά αυτόν τον τρόπο, όλοι οι γειτονικοί οργανισμοί συμμετέχουν σε βιοτικές αλληλεπιδράσεις. Με τον όρο αυτόν εννοούμε τις σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ δύο ειδών.
Βασικές κατηγορίες βιοτικών αλληλεπιδράσεων
Ανάλογα με αυτά τα αποτελέσματα ή τους μηχανισμούς των αλληλεπίδρασεων, αυτές παίρνουν συγκεκριμένη μορφή που μπορεί να έχουν ως αποτέλεσμα την ωφέλεια (+) του ενός ή και των δύο οργανισμών που αλληλεπιδρούν, τη βλάβη (-) του ενός ή και των δύο, είτε να μην έχουν κάποιο θετικό ή αρνητικό αποτέλεσμα (0) στον έναν ή και σε κανέναν από τους δύο.
Αμοιβαιότητα (mutualism) [+ +]
Αμοιβαιότητα υπάρχει όταν όλα τα είδη που συμμετέχουν σε μία αλληλεπίδραση προσπορίζουν κάποιο όφελος. Σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα, τα είδη εξαρτώνται από αυτή τη σχέση και δεν μπορούν να υπάρξουν το ένα χωρίς το άλλο. Μερικές φορές αντί του όρου αμοιβαιότητα χρησιμοποιείται ο όρος συμβίωση, ο οποίος, όμως, δηλώνει τη συνύπαρξη διαφορετικών ειδών χωρίς να είναι σαφές αν υπάρχει ωφέλεια ή βλάβη των μερών.
Θήρευση / παρασιτισμός (predation / parasitism) [+ -]
Η θήρευση περιγράφει την αλληλεπίδραση κατά την οποία ο θηρευτής (predator) τρέφεται από τη λεία του. Αυτός, μπορεί να μην σκοτώσει τη λεία για να τραφεί αλλά η συνολική αλληλεπίδραση έχει πάντα ως αποτέλεσμα το θάνατο της λείας και την απορρόφηση των ιστών της μέσω της κατανάλωσης.
Ο παρασιτισμός είναι ένας είδος συμβιωτικής σχέσης μεταξύ διαφορετικών ειδών όπου ο ένας από αυτούς, το παράσιτο, επωφελείται εις βάρος του άλλου, του ξενιστή. Τα παράσιτα, συνήθως, είναι πολύ μικρότερα από τους ξενιστές τους, οι οποίοι μπορεί να είναι και περισσότεροι του ενός κατά τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους. Συνήθως, αναπαράγονται ταχύτερα από τους ξενιστές και εμφανίζουν ειδίκευση για αυτούς. Τα παράσιτα μειώνουν την προσαρμοστικότητα των ξενιστών είτε γιατί απλά καταναλίσκουν μέρος των πόρων (βιοτροφικά παράσιτα), είτε επειδή τους οδηγούν σε παθολογικές καταστάσεις (παθογόνα) και το θάνατο (νεκροτροφικά παράσιτα ή παρασιτοειδή).
Ανταγωνισμός (antagonism ή competition) [- -]
Η προσαρμοστικότητα του καθενός ατόμου μειώνεται από την παρουσία του άλλου. Απαιτείται και από τα δύο είδη να διεκδικούν έναν τουλάχιστον κοινό περιοριστικό πόρο. Ο ανταγωνισμός μπορεί να εκφραστεί είτε άμεσα με επαφή (contact competition) είτε έμμεσα με τη δράση ουσιών (chemical competition).
Μερικά είδη εφαρμόζουν στρατηγικές ταχείας ή/και μεγάλης ανάπτυξης ώστε να υπερκεράσουν τους ανταγωνιστές τους (ανταγωνισμός υπεραύξησης). Ειδικά, όσο αφορά τον ανταγωνισμό για το χώρο (χωροκρατικός ανταγωνισμός, territorial competition) ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν οι στρατηγικές που εφαρμόζονται για την κάλυψη του κενού χώρου (preemptive competition).
Επιπλέον, ο ανταγωνισμός μπορεί να διακριθεί περιγραφικά σε δύο μορφές. Στη μία μορφή, οι πόροι μοιράζονται στα άτομα και κανένα από αυτά δεν παίρνει ικανή ποσότητα για την ανάπτυξη και την αναπαραγωγή του (ανταγωνισμός τύπου Ι ή scramble competition). Στην άλλη μορφή ανταγωνισμού (ανταγωνισμός τύπου ΙΙ ή contest competition), ικανές ποσότητες πόρων για την ανάπτυξη και την αναπαραγωγή διεκδικούνται και κερδίζονται από τα επικρατούντα άτομα, ενώ τα πιο αδύναμα τις στερούνται.
Μπορούμε επίσης να διακρίνουμε τον ανταγωνισμό σε δύο άλλες βασικές κατηγορίες: α) Στον ανταγωνισμό εκμετάλλευσης ή κατανάλωσης (exploitation ή consumptive competition), στις περιπτώσεις που η αλληλεπίδραση μεταξύ των ανταγωνιζόμενων ατόμων είναι έμμεση, και αφορά απλά στη μείωση της διαθεσιμότητας ενός πόρου λόγω της χρήσης του από τα υπόλοιπα άτομα του πληθυσμού. β) Στον ανταγωνισμό παρεμβολής (interference competition), όπου υπάρχει άμεση αλληλεπίδραση των ατόμων, δηλαδή ένα άτομο προλαβαίνει ένα άλλο στην κατάκτηση και την εκμετάλλευση των πόρων, με αποτέλεσμα να απαγορεύει στο άλλο την πρόσβαση στους αναζητούμενους πόρους ή να παρεμβαίνει δυσμενώς στην ανάπτυξή του.
Ο ενδοειδικός και ο διαειδικός ανταγωνισμός παίζουν ουσιαστικό ρόλο στην φυσική επιλογή που δρομολογεί την εξέλιξη των ειδών. Τα είδη που είναι λιγότερο ικανά να ανταγωνίζονται είτε προσαρμόζονται να αναπτύσσουν ανοχή είτε εξαφανίζονται. Όσον αφορά τους μύκητες, ο ενδοειδικός ανταγωνισμός πρακτικά δεν υφίσταται, αφού, σε γενικές γραμμές, δεν διακρίνονται άτομα μέσα στο είδος, παρά μόνο το κοινό μυκηλιακό σύστημα.
Συσσιτισμός (commensalism) [+ 0]
Είναι η σχέση που ευνοεί τον έναν μόνο οργανισμό ενώ ο άλλος δεν υφίσταται καμία επίπτωση (λ.χ. όταν ένας οργανισμός λαμβάνει τροφή από τον ξενιστή χωρίς να τον επηρεάζει).
Αλληλοπάθεια ή αντιβίωση (amensalism) [- 0]
H μείωση της επιτυχίας του ενός μέρους, χωρίς το άλλο είδος να προσκομίζει κάποιο όφελος ή να υφίσταται κάποια βλάβη. Για παράδειγμα, αυτό συμβαίνει όταν το δεύτερο είδος παράγει κάποιον μεταβολίτη επιβλαβή για το πρώτο είδος.
Ουδετερότητα (neutralism) [0 0]
Η ουδετερότητα περιγράφει μια σχέση δύο ειδών που ενώ αλληλεπιδρούν μεταξύ τους δεν επηρεάζουν το ένα το άλλο. Παραδείγματα πραγματικής ουδετερότητας στη φύση είναι πρακτικά αδύνατο να αποδειχθούν. Ο όρος χρησιμοποιείται στην πράξη για να περιγράψει καταστάσεις όπου τα αποτελέσματα των αλληλεπιδράσεων είναι αμελητέα ή ασήμαντα.